Bugünkü makalemizde Birçoklarının yine İran‘da kurulan bir diğer devlet olan Safeviler‘le karıştırdığı Sasaniler‘i inceleyeceğiz. Pers İmparatorluğu’nun devamı olarak İran’a hükmetmiş ve Orta Doğu’da önemli etkileri olan bir devlettir Sasaniler. İşbu makalemizde Sasaniler’i kimin kurduğu nasıl aşamalardan geçtiği gibi sorulara cevaplar arayacağız.
Sasaniler’in Kuruluşu
Sasaniler, MS 224’te I.Erdeşir(Ardeshir-Ardaşir) tarafından Pers İmparatorluğu’na karşı çıkarılan isyan sonucunda kurulmuştur. Ardeşir, “Şehinşah” unvanını alarak devletin başına geçmiştir. Sasaniler, imparatorluklarını “İranşehr” yani İranlıların(Aryanların) memleketi olarak adlandırmışlardır. Başkent Medain(Ktesiphon) olarak seçilmiştir. Ardeşir, oğlu Şapur ile birlikte devleti uzun süre idare etti. Birçok bölgeyi fethettiler. Ardeşir öldükten sonra devlete hakim olan Şapur, fetihlere devam etti.
Sasaniler’le Roma İmparatorluğu İlişkileri
Babasının ölümü sonrası Şapur, Roma İmparatorluğu’nun elindeki Antakya ve Urfa’ya saldırdı. Roma İmparator’u Valerianus’u Edessa(Urfa) savaşından sonra esir aldı. Şapur’un ölümü sonrasında Roma, kaybettiği yerleri geri aldı. II.Şapur, Romalılar’a karşı bir dizi savaşa girişti ve zaferler kazandı. Bu dönem Sasaniler’in en parlak dönemi olarak kaynaklarda geçmektedir.
Şapur’dan sonra devletin başına geçen ünlü Behram-ı Gur(Kurt Behram) unvanıyla V.Behram geçti. Behram, Bizans’ın yanı sıra Akhunlar’la da mücadele etti. Başarılı oldu.
Sasaniler’in Zayıflaması
Behram’dan sonra tahta geçen oğlu Firuz, babası gibi başarılı olamadı. Akhunlar’a esir düştü ve ağır şartlar içeren bir antlaşma imzalamak zorunda kaldı. Akhunlar Doğu İran’ı yağmaladı. Firuz öldürüldü ve ordusu yok edildi. Firuzdan sonra ülkede karışıklıklar çıktı.
Bizans’la Mücadele Yılları
Enurşirvan I.Hüsrev(531-579) döneminde birçok idari ve askeri reformlar meydana geldi. Bunlar sayesinde devlet bir toparlanma yaşadı. Anadolu ve Suriye’de kaybedilen birçok şehir tekrardan Sasani hakimiyetine girdi. Doğu’da Akhun topraklarının bir kısmı ele geçirildi. Hüsrev’den sonraki dönemde yine ülke iç karışıklıklar yaşadı. İç karışıklığın sona ermesiyle Sasani orduları Anadolu, Mısır, Kudüs gibi birçok yeri ele geçirdi. Bizans, karşı saldırıya geçerek birçok Sasani kentini tahrip etti. Buna karşı Sasaniler, Khalkedon(Kadıköy)‘a kadar ilerlediler. Başarısızlıkla sonuçlanan kuşatmanın dönüşünde Sasaniler, Ninova‘da Bizans’a mağlup oldu. Bu mağlubiyet Bizans’ın kesin galip olduğunu gösteriyordu.
Sasaniler ve İslam Orduları
Sasaniler, 627’de Bizans’a kesin olarak mağlup olduktan 9 yıl sonra güneyden ilk Arap akınları başladı. Henüz kurulan İslam Devleti’nin hızlı büyümesi Sasaniler’e kadar ulaşmış bulunmaktaydı. Sasaniler, ilk olarak Köprü Savaşı’nda fillerin de yardımıyla Köprü Savaşı’nda İslam ordusunu püskürtmeyi başarmıştı. Ancak sonraki süreçte meydana gelen Kadisiye ve Nihavend savaşlarında kesin olarak mağlup olmuşlardı. Bu mağlubiyetler sonrasında son hükümdar III.Yezdicerd doğuya doğru çekilmeye ve topraklarını teslim etmeye mecbur kaldı. 651 yılında Sasaniler kesin olarak yıkılmıştır.
Sasani Toplum Yapısı
Sasani toplumunda bir hiyerarşi mevcuttu. Bu hiyerarşinin en üstünde devletin de başı olan Şehinşah bulunmaktaydı. Şehinşah’ın ilahi bir gücü olduğuna inanılırdı. Her hükümdarın kendine ait bir tacı vardı. Sasani toplumu ise dört sınıfa ayrılmıştı. Yukardan aşağıya; Rahipler, askerler, katipler ve halk. Bu ayırım tıpkı Hindistan’daki kast sisteminde olduğu gibi kesin hatlarla ayrılıyordu. Bir sınıftan diğerine geçmek mümkün değildi. Her sınıfın bir temsilcisi vardı ve divanda temsil ederdi.
Sasanilerin Dini
Sasani Devleti’de birçok dinden inançtan insanlar yaşamaktaydı. Devletin hakim dini Zerdüştlük‘tü. Zamanla devletin hakim olduğu İran topraklarında Maniheizm ve Mazdeizm gibi dinler ortaya çıkmıştır. Bir dönem bu dinler de kabul edilmiş ancak Zerdüştlük gibi yaygınlık kazanmamışlardır.
